پرسش :

تعريف دقيق شبهه و مشخصات آن چيست؟ فرق‌هاي اساسي سؤال و شبهه چيست؟ وقتي كه در مورد مسايل ديني و اعتقادي و... مباحثي مطرح مي‌شود كداميك از آنها سؤال و كدام يك شبهه است؟


پاسخ :

شبهه چنانكه در فرهنگ لغات آمده عبارت است از: «ايراد، اشكال. ايجاد ترديد، به اشتباه انداختن و مسلم نبودن.» «سوءظن، بدگماني، مغالطه و سفسطه»
مشخصات شبهه: شبهه «شبيه حق است» كه قصد دارد طرف مقابل را به اشتباه اندازد. شبهه، هميشه همراه دليل مطرح مي‌شود. مثلاً‌ در شبهه‌اي كه «توسط ابليس دربارة خلقت آدم مطرح گشت وي در باب خلقت آدم گفت: آدم را از خاك بيافريدي و من را از نار، و نار را بر خاك مزيت است و در شأن من نيست كه به آدم سجده كنم.»
اكنون كه تعريف و مشخصات شبهه روشن گشت، فرق‌هاي سؤال و شبهه نيز روشن مي‌گردد؛ زيرا برخلاف شبهه «سؤال عبارت است از درخواست معرفت يا آنچه موجب معرفت گردد. پرسش به قصد شناخت يا براي تعريف و تبيين. اگر سؤال به قصد جدل هم مطرح گردد بايد دقيقاً مطابق موضوع خود باشد كه در شبهه چنين نيست.
البتّه ممكن است گاهي سؤال به معناي طلب و خواهش ادني از اعلي باشد كه معناي آن در اين صورت نزديك به معناي آرزو خواهد بود. جز اين‌كه آرزو در مورد مقدر اطلاق مي‌شود و سؤال در مورد طلب و خواهش.
سؤال را به معناي اعتراض و سائل را به معناي معترض نيز به كار برده‌اند. بنابراين سائل (معترض) كسي است كه حكمي را كه مورد ادعاي كسي است نفي كند بدون اين‌كه دليلي بر نفي خود بياورد ـ و نيز سؤال يا اعتراض به تمام آنچه كسي ادعا كرده است اطلاق مي‌شود.
شرط سؤال اين است كه مطابق موضوع خود باشد و نيز بايد روشن و معقول باشد. زيرا در غير اين صورت تبديل به مغالطه مي‌شود...» كه شبهه خواهد بود.
فرق مهم ديگر سؤال و شبهه از مطالبي كه بيان شد به دست مي‌آيد كه سؤال عام‌تر از شبهه است و گاهي همراه دليل و گاهي هم بدون دليل مطرح مي‌شود. شبهه چنانكه گفته شد هميشه همراه دليل مطرح مي‌گردد.
در مورد مسايل ديني اگر مباحثي به قصد ايجاد شبهه مطرح شود كه گمراهي را در پي داشته باشد چنين مباحث، از قبيل شبهه خواهد بود. مثل اين‌كه مطرح كند كه در حديث خلفاي راشدين مدح شده‌اند چرا آنان را قبول نداريد؟
و اگر مباحث اعتقادي و ديني به منظور بالا بردن سطح فكري و فرهنگي جامعه بحث و مطرح شود كه بتواند ابهامات و سؤالات ديني را روشن سازد. پرسش‌هاي مطرح‌شده به اين منظور، از قبيل سؤال خواهد بود.